Osmanlı Dönemi Kürd Raporları Mehmet Emin Üner

Kürd Raporları adını taşıyan bu çalışmada yer alan raporlar Tanzimat Dönemi, II. Abdülhamid Dönemi ve İttihat ve Terakki Dönemi'ni kapsamaktadırlar. Tanzimat döneminde süregelen merkeziyetçilik hareketleri Kürd beylerine daha önce verilmiş olan hakların geri alınması bölgede ciddi bir yönetim boşluğu meydana getirmiştir. Bu dönemin raporlarında bu durum açık bir şekilde görülmektedir. Yapılması düşünülen reform ve ıslahat çalışmalarının neden başarılı olamadıkları, bölgede görev yapan üst düzeyde bürokratlar bunları merkeze rapor etmişlerdir. Bürokratlar yerinde tespitler yapmışlar ancak o dönemde devletin içinde bulunduğu ekonomik zorluklar ve dış baskılardan dolayı tespit edilen aksaklıklar giderilememiş, bunlar II. Abdülhamid devrine devredilmişlerdir. Çalışmada işlenen raporların çoğu II. Abdülhamid dönemine aittir. Bu raporların tamamı bölgede görev yapan valiler ve bölgeye müfettiş olarak görevlendirilen kişiler tarafından kaleme alınmışlardır. Raporlar toplumun birçok yönünü yansıtmaktadırlar. Burada etnik yapı da görünür hale gelmiştir. Şehir kasaba ve köylerde yaşayanların hangi etnik yapısına mensup oldukları, konuştukları diller tespit edilmiştir. Ayrıca şehir ya da bölgenin ekonomik, sosyal ve eğitim durumları da yapılan tespitler arasındadır. Raporlarda bölgede asayiş ve güvenin sağlanmasındaki aksaklıklar tespit edilip, bu aksaklıkların giderilmesi konusunda öneriler de yer almaktadır. Ancak raporlara bakılacak olursa, Tanzimat döneminde görülen aksaklık ve eksikliklerin II. Abdülhamid döneminde de büyük ölçüde devam ettiği görülmektedir. II. Abdülhamid Kürdleri şahsına bağlamak suretiyle bölgede asayişi sağlamaya çalışmış ancak bu da beraberinde birçok problemi getirdiği bir sonraki dönemin, İttihat ve Terakki döneminde yazılan raporlarda yer almaktadır. İttihat ve Terakki II. Abdülhamid'in kendi adını verdiği Hamidiye Alayları ile bölgede kurduğu düzeni yıkmış o da kendi düzenini kurmaya çalışmıştır. İttihat ve Terakki dönemi raporlarında belirgin olarak ortaya çıkan Kürdler ve Kürdistan'ın yönetim problemidir. Dönemin birçok raporunda şu soru sorulmaktadır: Kürdistan nasıl yönetilmelidir? Rapor yazanları bu soruya farklı öneriler ortaya koymuşlardır. Bunları çalışma içinde yer alan raporlarda takip etmek mümkündür.

(Tanıtım Bülteninden)