Bahri Memlükler'de Sosyal Hizmetler (1250 - 1382) Hilmi Keleş

Memlükler, 1250-1517 yılları arasında Orta Doğuda hüküm sürmüş önemli bir Müslüman Türk devletidir. Memlüklerde diğer Türk devletlerinden farklı olarak yönetici kesim köle asıllı kişilerden oluşmuştur. Bu köleler askeri eğitim aldıktan sonra emir komuta zinciri içerisinde bir hiyerarşiye sahip olarak devleti yönetmişlerdir. Memlükler, yöneticilerinin geldiği köken, askeri ve dini eğitim aldıkları mekânlar gibi farklı sebeplerle iki ayrı devreye ayrılmış olup birinci döneme Bahrî/Türk Memlükleri (648-784/1250-1382), ikinci döneme ise Burcî/Çerkez Memlükleri (784-923/1382-1517) denilmiştir.
Çalışmamızı teşkil eden sosyal hizmetler konusu, XIX. yüzyılda sanayi inkılabından sonra daha çok Batı medeniyetinde ortaya çıkan bir kavramdır. Memlükler dönemi kaynakları incelendiğinde sosyal hizmet faaliyetlerinin, aslında Hz. Muhammed'den itibaren başladığı ve sonraki süreçlerde de kurumsallaşarak Müslüman devletlerde de devam ettiği görülmektedir.
Bahri Memlüklerde sosyal hizmetler, devletin önemle üzerinde durduğu bir husustur. Sultan, ümerâ ve zenginler, toplumun belli bir kesimini oluşturan fakir ve muhtaç gibi dezavantajlı grupların sıkıntı çekmeden hayatlarını devam ettirebilmeleri için bireysel olarak vakıflar kurarak veya devlet desteğiyle bu hizmetleri yürütmüşlerdir. Toplumda yardıma muhtaç olan bu dezavantajlı gruplar arasında; çocuk, yetim, öğrenci, hasta, yaşlı, kadın, esir, mülteci ve mahkûm gibi kişiler yer almaktaydı. Bu faaliyetlerle yardıma muhtaç grupların toplumdaki diğer bireylerin hayat standartlarına yakın bir seviyede yaşam sürmelerine imkân sağlanmıştır. Bu kişilerin devlet tarafından kamu kaynaklarından yeterli düzeyde yararlanabilmeleri, bireylerin kendilerini geliştirmeleri ve kendi ayakları üzerinde durabilmeleri hedeflenmiştir. Bunlara ilaveten sosyal hizmetlerle toplumsal hayatta yardımlaşma ve dayanışma esas alınarak bireysel özgürlüğü sağlama, sosyal işlevselliği devam ettirme ve iyilik halini koruma amaç edinilmiştir.
Memlüklerde sultan, ümerâ ve yönetici elit kesimi başta olmak üzere ulemâ, zengin tâcirler ile bunların aileleri ve diğer hayırseverler, bireysel olarak veya vakıflar kurarak sosyal hizmet faaliyetlerine destek olmuşlardır. Bu destekler sayesinde yardıma muhtaç grupların yeme, içme, barınma ve kıyafet gibi maddi ihtiyaçları karşılanmış ve mektep-medrese gibi kurumlarda eğitim almaları sağlanmıştır. Bu grupların maddi ihtiyaçlarının karşılanmasının yanında manevi ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olarak da hasta ziyaretlerine önem verilerek âdeta onlara moral verilmiştir. Ayrıca mahkûmlara aileleriyle görüşme imkânı sağlanmış ve onların ibadet etmelerine de engel olunmamıştır. Bunlara ilaveten engelli insanların iş hayatında kendi durumlarına göre çalışmalarına yardımcı olunmuş ve böylece onlara manevi destek sağlanmıştır

(Tanıtım Bülteninden)