Anadolu Türk Kültür Geleneğinde Şahmaran Birsel Çağlar Abiha

İnsanın var oluşu ile başlayan anlatı, insanın kültür tarihine dair birçok sembolü içerisinde barındırarak günümüze ulaştırmıştır. Yılan; anlatılarda yaşam,
ölüm, sihir ve bilgiyle ilişkilendirilen; anlatılar aracılığıyla ile günümüze taşınan bir semboldür. Yeryüzünde hemen tüm topluluklarda hem olumlu hem olumsuz nitelikler yüklenmiş bir sembol olan yılan; ilk yazılı kaynaklarda, ilkel dönem mağara resimlerinde sıkça rastlanan bir unsur olarak mitolojilerde, kutsal kitaplarda, efsanelerde, masallarda, halk hikâyelerinde karşımıza çıkmaktadır.

Anadolu kültür geleneğinde ise yılanın bilgelik vasfı, yüzü insan; bedeni yılan olarak tasvir edilen Şahmaran'la hayat bulur. Anadolu kültüründe süslü tacı, çiçekli motifleri ve ejderha şeklindeki kuyruğuyla Şahmaran, gerek halk anlatmalarında; gerekse evlerde bir bereket sembolü olarak karşımıza çıkar. Şahmaran'ın kültürümüze yansıyan izlerini ise mitten masala; masaldan roman ve sinemaya kadar sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarında takip etmek mümkündür.

Sözlü gelenekte hikâyeler Lokman Hekim ve Danyal Peygamberle ilişkilendirildiği için bunlar da çalışmaya dâhil edildi. Ayrıca derlenen anlatılar, daha önce yazıya geçirilmiş sözlü varyantlar, Türk dünyasından ulaşabilen örnekler ve izleriyle karşılaştırmalı olarak incelendi. Yılana dair mitolojik dönemden süzülerek masal ve efsane gibi anlatılara sızan semboller karşılaştırmalı olarak gösterilmeye çalışıldı. Anlatılardaki simgesel anlamın çözümlenmesinde modern derinlik psikolojisi ve arketipsel yaklaşımın verileri de çalışmaya dâhil edildi.

Yazılı kültür ortamında Şahmaran'a dair izler taşıyan yazma-basma eserler, modern edebiyata dâhil öykü, hikâye, roman ve tiyatro metinleri incelenerek Şahmaran anlatısının izlediği yol gösterdiği değişimler veya gelenekten beslenme şekli tespit edilmeye çalışıldı..

(Tanıtım Bülteninden)