Albertine Kayıp

Marcel Proust’un bu abidevi romanının, değerini esas olarak 20. yüzyıl edebiyatı üzerindeki kapsamlı etkisinden aldığı sık sık dile getirilir; çünkü yazarlar ya ona öykünmeye ya onun kötü taklitlerini yapmaya ya da bazı özelliklerini kötülemeye çalışmışlardır. Bununla beraber, romanın, edebi öncelleriyle bir diyalog biçimide ilerlemesi bakımından okurların beğenisini toplamış olması da bir o kadar önemlidir.

Kayıp Zamanın İzinde, Proust’un 14 yıl üzerinde çalıştığı “yazınsal bir iş”, göz korkutucu ve çarpıcı üç bin sayfalık öyküdür. Zaman, boşluk ve hafıza temalarını işlemekle beraber, hepsinden önemlisi, bu roman sayısız edebi, yapısal, üslupsal ve tematik olasılığın yoğunlaştırılmış hâlidir. Bunlardan en çarpıcı olanı, burjuvazinin ve aristokrasinin 1870’lerin ortalarından 1920’lerin ortalarına kadar dalgalanma içinde olan kaderlerinin, birçok defa umutsuzluğa yenilmiş ve şiddetli arzulara sahip bir yazar olan Marcel’in bölük pörçük anıları vasıtasıyla anlatıldığı yapısal düzendir. Bu hafıza yanılgıları türlü yanlış algılamalara neden olur. Bunların bir kısmı düzeltilir ve düzeltilirken de “gönülsüz” hafıza yeteneği sayesinde eşine az rastlanan keyifli anlar yaşatırlar. Bu geçmişle bağlantı anları günümüzde nedeni belirsiz karşılaşmalarla ortaya çıkar ve uzun süredir kayıp olan hisleri, algılamaları ve hatıraları yeniden canlandırır. Romana eşsiz yapısını kazandıran da, başka romanlardan daha dikkatli okunmasını gerektiren bu anlardır. Bu epik romanın Fransızca baskısı, edebiyat araştırmacılarının notlar ve müsveddeler üzerinde çalışmayı sürdürmeleri sonucu değişim geçirmeye devam etmektedir. Roman İngilizceye ilk çevrildiği 1922 – 1930 arası dönemden çok sonra, yakın dönemlerde, pek çok yeni tercüme olasılığıyla çevirmenlerin ilgisini üzerine çekmiştir. Zaman zaman tanımlandığı şekliyle Proust’un bu “yazın kütlesi” genişlemeye devam etmektedir.