Türkiye'de Popülizm 1908 - 1923 Zafer Toprak

Bu kitaba yönelik ilk çalışmalarım 1970’li yılların ikinci yarısında başladı. Toplum ve Bilim’in kurucuları arasında yer alırken dergi sayesinde düşünce tarihine yönelik bir dizi makale yayınlama fırsatı buldum. 1977 yılında derginin ilk sayısında yer alan “Türkiye’de Solidarist Düşünce: Halkçılık” başlıklı yazımı sonraları sürekli genişletip geliştirdim. Bu arada doktora tezi çalışmalarım sırasında, Cihan Harbi yıllarında “milli iktisat”ın solidarizmle bağlantılarını görme fırsatım oldu. Solidarizm ise popülizmin kapılarını açtı.
Prof. Dr. Zafer Toprak
II. Meşrutiyet, altı yüz yıllık bir imparatorluğun çöküş öyküleriyle bunalıma sokulduğu bir dönemde yeni bir yapılanma sürecinin habercisiydi. Bir anlamda Osmanlı’ya özgü “aydınlanma” çağıydı. 19. yüzyıl pozitivizmi ve III. Cumhuriyet Fransası’nın toplumsal düşüncesi, başta Paris’e sığınmış Jön Türkler olmak üzere, Osmanlı aydınını derinden etkilemişti. Diğer bir deyişle Osmanlı Devleti’nin çağdaşlaşma modeli büyük ölçüde Fransız örneğinden esinlendi. III. Cumhuriyet Fransası’nın solidarist toplum anlayışı II. Meşrutiyet yıllarına damgasını vuracak ve Cumhuriyet Türkiyesi ile birlikte çok partili döneme kadar sürgit devam edecekti.
Diğer yandan, 19. yüzyılın ikinci yarısında bir köylü toplumu olan Rusya’da aydınlar “halka doğru” gitmişti. Geri kalmış bir ülkede, baskıcı bir rejime karşı modernist bir entelijansiya, nihilizmin ardından popülizme, oradan da Marksizme yönelmişti. Batı’nın dışında yer alan gecikmiş birçok ülkede, Rusya’da “halka doğru” hareketini başlatanlar örnek alındı. Bu, Osmanlı İmparatorluğu için de geçerliydi.
Türkiye’de bir ideoloji olarak halkçılığa yönelik görüşler ilk kez Rusya’dan gelen göçmenlerle, özellikle Yusuf Akçura’nın Halka Doğru dergisinde gündeme gelmişti. 20. yüzyılın ikinci yarısında bağımsızlığını kazanan birçok ülkenin aydınlarında görülen popülizm geleneğinin ilk örneklerinden biri Osmanlı popülizmi, ya da halkçılığı oldu. Bu halkçı düşünce Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet Türkiyesi’ne geçişin, ulus-devlet kuruluşunun omurgasını oluşturdu.
Prof. Dr. Zafer Toprak, Türkiye’de Popülizm, 1908-1923 ’te Türkiye’de halkçılık düşüncesinin köklerinin izini sürerken, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e uzanan yılların entelektüel panoramasını da çok geniş bir yelpazede ele alıyor.

(Tanıtım Bülteninden)