Modern Ahlak Felsefesinde Arayışlar - Anscombe'un Eylem Teorisi Mehmet Sabır Şaybak

Bu çalışmada bir bütün olarak Anscombe’un ahlak felsefesi ele alınmış olup, buradan hareketle onun mevcut ahlak teorileri hakkındaki tespit, eleştiri ve tavsiyeleri incelenmiştir. Anscombe, ahlak felsefesi alanındaki başlıca çalışması sayılan “Modern Ahlak Felsefesi” adlı makalesini 1958’de yayımlamıştır. Anscombe’un makalesi, kadim gelenekten kopan ahlak teorilerinin modern çağın sorunlarıyla baş edemediği iddiası etrafında örgütlenir ve üç ana tez sunar: Ahlak alanında psikoloji felsefesi üzerinden ilerlemek gerekir; ahlaki yükümlülük meselesi ‘ödev’, ‘gerekir’, ‘doğru’ ve ‘yanlış’ gibi kavramlarla hâlledilemez; ahlaki eylemi sadece sonuçlarına göre değerlendiren filozoflar arasında hiçbir fark yoktur. Birinci bölümde Anscombe’un ilk tezine, yani ‘ahlak alanında psikoloji felsefesi üzerinden ilerlemek gerekir’ düşüncesine yer verildi. Bu çerçevede Anscombe’un niyet kavramına merkezlenen eylem felsefesi tartışmaya açıldı ve söz konusu anlayışı tarif eden eylem, benlik, birinci şahıs, pratik bilgi, pratik akıl ve pratik çıkarım kavramları açıklığa kavuşturulmaya çalışıldı. İkinci bölümde Anscombe’un diğer iki tezi birlikte ele alındı. Bu bölümde Anscombe’un ‘ahlaki yükümlülük meselesi ‘ödev’, ‘gerekir’, ‘doğru’ ve ‘yanlış’ gibi kavramlarla hâlledilemez’ ve ‘ahlaki eylemi sadece sonuçlarına göre değerlendiren filozoflar arasında hiçbir fark yoktur’ şeklinde ifade ettiği tezlerin ne anlama geldiği tartışıldı. Böylece bu iddiaların kadim ve modern ahlak teorileriyle bağlantıları, ‘sonuççuluğun’ anlamı, en nihayetinde tüm bu terimlerden ne anlaşılması gerektiği üzerinde duruldu. Sonuç olarak Anscombe’a göre çağımızın problemlerine cevap verebilecek işlevsel bir ahlak teorisine ancak psikoloji üzerinden erişilebilir. Dahası ödev, yasa, ahlaki gerekir gibi kadim ahlak tasavvurumuzun kalıntıları olan kavramlarla ahlak problemi çözülemez çünkü bunlar modern dönemin sorunlarına cevap veremez. Ahlaki eylemi salt sonuçlarına göre yargılayan filozoflar/teoriler eylemin kast edilen ve öngörülen sonuçları arasında bir ayrım yaparak, ahlaki sorumluluk meselesini açıklığa kavuşturamamışlardır.

(Tanıtım Bülteninden)