Kadı Abdülcebbarda Nedensellik Kuramı Fethi Kerim Kazanç

Dış doğal dünyada her olayın yada her olgunun bir nedeni olduğu gerçekleştiği ifade eden nedensizlik anlayışı, yalnızca düşünce tarihi boyunca bilimsel düşüncenin en önemli temel ilkelerinden birini teşkil etmez, aynı zamanda en tartışmalı felsefi ve teolojik konular arasında yer alır. Dolayısıyla başlangıcından itibaren İslam kelamında özü en çok tartışmaya açık olan konulardan biri de, hiç kuşkusuz neden kavramı ve nedensizlik sorunudur.

Doğrusu, Kadı Abdülcebbar, nesneler ve olgular arasında sabit düzenliliklerin tekdüzeliklerin ve yasaklıkların varlığını doğrudan ve dolaylı eylemler üzerinde düşünür ve katı bir determinizme değil, ama kısmi bir sürekliliğe ve zorunluluğa dayalı olumsal ve esnek bir nedensellik görüşünü benimser. Kadı kelamı düşünce sisteminde böylesi bir kısmi süreklilik ve nedensellik anlayışının temel dinamiklerini ortaya koyarken, bir yandan tabiatçılığa eğilim gösteren en-Nazzam, Muhammer ve el-Cahız gibi Mu'tezili yandaşlarının tabiat nazariyelerine karşı çıkarken, öte yandan Eş'arilerin nedenselliğe inkarına bir dizi eleştiriler getirerek orta bir yol izler.

Okuyucu; bu çalışmada, son dönem Mu'tezile mezhebinin en meşhur kelamcısı Kadı Abdülcebbar'ın ortaya koyduğu kelamı düşünce sisteminin sınırları içinde, nedensellik kuramının mahiyetini aydınlatmaya ilişkin Tanrı, evren ve insan ekseninde çarpıcı özgün ve açıklayıcı birtakım tartışmalar, çözümlemeler ve değerlendirmelerle karşılaşacaktır.