Diwana Şex Şemsedine Exlati Şex Şemsedine Exlati

Şa‘Irê Nehatıye Nasîn Û Hevdemê Mela: Şêx Şemsedînê Exlatî (1588-1674)

Şêx Şemsedîn, şa‘irê edebiyata Kurdî ya qedîm e. Di dawiya sedsala 16an heta sedsala 17an jiyaye. Di edebiyata Kurdî de yekemîn helbestvanê terîqeta Xelwetiye ye.

Ta vi kengî muntezir bim ṣebr û ṭaqet min neman

Ey ḥebîba way li min ku ’v Xelwetît yekcar(i) kuşt

Şêx Şemsedînê Exlatî, di sala 1588an de li navçeya Exlatê ku îro li ser Bedlîsê ji dayik bûye. Ji ber şerên di navbera dewleta Osmanî û Sefewiyan de ji Exlatê ber bi çiyayên Oremarê koçber bûye. Piştî çend salan, ji Oremarê gihîştiye Birîfkayê û li wir bi cî bûye. Şêx Şemsedîn, perwerdeya xwe li cem kesên ji malbatê standiye. Di sala 1674an de, di 86 saliya xwe de, li Başûrê Kurdistanê li gundê Birîfkan ku li ser bajarê Dihokê ye, wefat kiriye û li wê derê hatiye definandin.

Ez ku mestê meyê ‘işq im tenenaha ya hû

Miṣr û Beġdad û Dimeşq im tenenaha ya hû

Teşneê abê wiṣal im ji ġemê ‘işqê tinalim

‘Aşiqê Ḥeyyê Celal im tenenaha ya hû

Şêx Şemsedîn, hemdemê Mela Ehmedê Cizîrî û Feqiyê Teyran e. Heta niha mîna hemdemên xwe baş nehatiye nasîn.

‘Alem eger çi qal tikin ez tibêjim ji derdê ‘işq

Qetl im eger ḥelal tikin ez tibêjim ji derdê ‘işq

Munkirê vê ji mêj in ew ji dîriyê dibêjin ew

Xûnim eger tirêjin ew ez tibêjim ji derdê ‘işq

Ji hêla nirxandina edebî ve ziman û qalibên serbixwe ava kirine. Sentaksên nû çêkirine. Cihê wî di edebiyata Kurdî de pir giring e. Jiyana gundewarî û siruştî di helbestên wî de berbiçav e. Ziman û felsefeya ku di dîwanê de hatiye bikaranîn taybetê bi wî ye. Şêx Şemsedîn, bawerîya wî bi fikra wahdetu’l-wucûdê heye. Ev bawerî di helbestên wî de berbiçav e. Helbestên wî pir rewan û herikbar in.

Çûye ji min ṣebr û qerar tigrîm bi feryad û hewar

Navête min ġeyrî dîdar ten tele lat la la