Çağatay Türkçesinde Mental Fiiller Selda Sandalyeci

Dil, bütün hayatın şekillendiricisidir. Düşüncenin oluşmasını sağlayan malzeme niteliğinde oluşu ve düşüncenin ifade aracı olmasıyla birbirini çift taraflı destekleyen/oluşturan sistemler bütünüdür.
Zihinde ya da zihin aracılığı ile gerçekleşen hareketlerin ifade edildiği kelime türlerinden biri mental fiillerdir. Mental fiiller öncelikle psikoloji ile ilgili çalışmalarda yer almışken dil biliminin çalışma sahasına sonraları dahil olmuştur. Yaklaşık son elli yıldır fiil sınıflandırmalarında kendine önemli bir yer edinmiştir. Dil bilimindeki inceleme alanı zihinsel süreçler ve psikoloji temellidir. Bu fiiller, zihindeki bazı süreçler neticesinde oluşan fiillerdir ve fiil hareketinin düşünce sisteminde gerçekleştiği yerin esas alındığı dilbilimsel çalışmalarda altı çizilmeye başlamışlardır. Algılama, düşünme, karar verme, hatırlama, duygusal tepkiler verme gibi zihinsel süreçleri dilde ifade etmekle görevlidirler.
Çeşitli çalışmalarda Türkçenin tarihî dönemleri mental fiiller bakımından incelenmektedir. Bu çalışmada öncelikle Çağatay Türkçesi ve Ali Şir Nevâyî ele alınmıştır. İkinci bölümde Türk Dilinde fiil sınıflandırmaları ve mental fiil konusu etraflıca açıklanmıştır. Son olarak Ali Şir Nevâyî’nin eserlerinden tespit edilen mental fiiller bilişsel psikoloji temelinde sınıflandırılarak bağlamları ile verilmiştir. Böylece Türkçenin tarihî dönem mental fiil çalışmalarına bütüncül bir yaklaşım sağlanmış ve karşılaştırmalarda bulunulmuştur. Türkçenin tarihî iç yapısını ve zihinde dilin nasıl işlediğini göstermesi bakımından bu çalışmanın yapılacak diğer çalışmalara kaynak olması hedeflenmiştir.

(Tanıtım Bülteninden)