Et-Tesatif: Kur'an'daki Lafızları Aynı Manaları Farklı Olan Bazı Kelimelerin Tefsiri Yahya B. Sellam

Yahyâ b. Sellâm 124/742 yılında Kûfe’de doğmuştur. Öğrenimine Kûfe’de başlamış, daha sonra Basra’da Kur’an ve Sünnet merkezli geleneksel bir İslamî eğitim almıştır. Kaynaklarda İbn Sellâm’ın ilim elde etmeye düşkün bir yapıya ve çok güçlü bir hafızaya sahip olduğu söylenmektedir. Bunun bir sonucu olarak birçok hocadan ders almış ve çeşitli ilim seyahatleri yapmıştır. Hasan-ı Basrî’nin talebelerinden kıraat dersi almış, hadis ilmi ve hadis rivayeti üzerinde daha ziyade durmuştur. 174/790 yılından önce Mısır’a gitmiş, oradan da İfrîkiyye’ye [bugünkü Tûnus ve civarı] geçerek Kayrevan’da bir süre ikamet etmiştir. Kayrevan Ulucamii’nde tefsir dersleri vermiş, tefsirini de burada yazmıştır. Kayrevan halkı kendisini sevmiş ve kısa süre sonra çevresinde ilim halkaları oluşmaya başlamıştır. Ayrıca onun İfrîkiyye’de siyasi çevrelerle yakın ilişki kurduğu da anlaşılmaktadır.

Yahyâ b. Sellâm’ın et-Tesârîf Tefsîru’l-Kurʾân Mimme’ştebehet Esmâ’uhû ve Tesarrafet Me‘ânîh adındaki bu eseri vücûh ve nezâir literatürüne ait bir eserdir. Müellif bu eserde Kur’ân’da geçen lafızlardan bazılarını seçmiş, incelediği bir lafzın Kur’ân’da kaç anlamda (vücûh) kullanıldığını –yani geçtiği yerlerde bu kelime/ibareyle ne kastedildiğini- belirtmiş, ardından bu anlamları tek tek sıralamıştır. Bunu yaparken de her bir mânânın hangi âyetlerde yer aldığını (nezâir) âyetin ilgili kısmının metnini vererek göstermiştir.

Bu eser, hem erken döneme ait bir tefsir olması hem de vücûh ve nezâir literatürüne ait olması sebebiyle önemli bir konumda bulunmaktadır. Çünkü erken dönemde kaleme alınmış yetkin âlimlere ait tefsir eserleri, nüzul dönemine yakınlıkları sebebiyle, Kur’ân lafızlarının anlamlarını daha doğru bir şekilde ortaya koyma imkânını sağlamaktadır. Diğer yandan vücûh ve nezâir eserleri Kur’ân’daki kelimelerin sözlük anlamları yanında âyetlerdeki bağlamlarını da dikkate almakta, belli bağlamdaki bir lafızla neyin kastedildiğini ve nasıl tefsir edildiğini, bir kelimenin hangi mânaya/varlığa tekabül ettiğini göstermeye çalışmaktadır. Bu gibi çabalar da yine Kur’ân’daki bir lafzın mânasının daha doğru bir şekilde tespiti açısından fayda sağlamaktadır.

(Tanıtım Bülteninden)