Palu Yetişkin ve Çocuk Oyunları Süleyman Yapıcı

Harput (Elazığ) ve Palu, tarihin eski devirlerinden beri önemli bir yerleşim ve kültür merkezidir. Bu kültür zenginliklerimizden biri de yetişkinlerin oynadığı oda/seyirlik ve çocukların oynadığı çocuk oyunlarıdır. Çocuk ve yetişkin oyunları bakımından Palu, ülkemizin en büyük zenginliğe sahip yörelerinden biridir. Bu zenginlik gücünü oyunların temelinde yatan inanç, düşünce, kültür ve yüzyıllardır devam eden kadim bir gelenekten almaktadır.
Her çocuk dünyaya gözünü açar açmaz oyun oynamaya başlar. Ve ilk çocukluk yıllarından itibaren de kendini, çevresini, dünyayı oyun üzerinden tanır ve anlamlandırır. Bilgi ve teknolojinin baş döndüren bir hızla geliştiği bu yüzyılda geleneksel ve yöresel oyunlarımızın çok hızlı bir biçimde ortadan kalktığı veya unutulduğu acı bir gerçektir.
Kültürümüze ait bu oyunların tümüyle ortadan kalkmadan önce derlenmesi ve derlenen bu oyunların yine çocuklarımız tarafından etkin bir biçimde kullanılması en büyük arzumuzdur. Bu eser her geçen gün kaybolmaya yüz tutan Palu yöresel oyunlarının kayıt altına alınarak hem günümüz hem de gelecek nesillerin çocuklarına sunulması amacıyla hazırlanmıştır.
Yetişkinler de oyundan hoşlanır, ancak oyunlar çocukların her şeyidir. Çocuklar oyunu eğlenmek için oynar, fakat oynarken arkadaşlarını, eşyayı, çevreyi, sosyal hayatı ve dünyayı öğrenmiş olurlar. Koşarken, tırmanırken, kovalarken, yaramazlık yaparken birtakım beceriler kazanır ve bu becerilerini başka alanlarda kullanmaya çalışırlar.
Palu geleneksel seyirlik oyunları yüzyıllarla ifade edilebilinecek oldukça geniş bir zaman dilimi içerisinde ortaya çıkmıştır. Oyunlar yüzyıllarca kuşaktan kuşağa aktarılmış zaman zaman bazı değişimlere, kayıplara uğramışsa da halka özgü yanını hep korumuştur. Günümüzde unutulmaya yüz tutan geleneksel seyirlik oyunlarımız, bir sonraki kuşaklara aktarıldıkça varlığını sürdürmeye devam edecektir. Bu çalışmanın amacı; geçmiş yıllarda, Palu`da yetişkinler ve çocuklar tarafından oynanan eski oyunların tespit edilmesi, kayıt altına alınması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılmasıdır.
Palu`da açık ve kapalı mekânlarda, mahalle ve köy odalarında oynanan geleneksel seyirlik oyunlarımızın tespitinde ve kayıt altına alınmasında bizzat bu oyunları oynayan veya seyreden büyüklerimizden, yaşlılarımızdan faydalanmaya çalıştık. Derlememizin kaynak kişileri birebir bu oyunları oynayan, yaşayan, yaşatan ve seyreden büyüklerimiz oldu.
Palu`da geçmişte oynanan ve çoğu unutulmaya yüz tutan ana oyun ve çeşitlemeleriyle birlikte toplam 250 yetişkin ve çocuk oyunu derledik. Yaptığımız bu araştırmada özellikle ortak bir kökten gelen ve müşterek kültür unsurları taşıyan fakat birbirlerinden farklı coğrafyalarda yaşayan milletlerin çocuklarının oyunlarında pek çok benzerlikler bulunduğunu müşahede ettik. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan. Özbekistan, Türkmenistan gibi Türkî Cumhuriyetlerin çocuk oyunlarında, ebe seçimlerinde ve oyun tekerlemelerinde yer alan benzerlikler son derece dikkat çekicidir. Aynı benzerlikleri ilimiz merkez ve ilçeleri dâhil olmak üzere ülkemizin birçok bölgesinde de tespit ettik. Bu çalışma, bu alanda yapılan ilk sistematik alan araştırması çalışmasıdır. Halkbilimi, folklor, etnografya ve halk edebiyatı açısından son derece kıymetli bilgiler içermektedir. Bu alandaki araştırmacılarımız için de bir başvuru kaynağı niteliğindedir. Çocuklar, gençler ve yetişkinlerle yapılan söyleşiler sonucu ortaya çıkarılan bu çalışma, aynı zamanda bir sözlü tarih denemesidir. Bu kitap, kısaca Palu Tarih ve İdari Yapı kısmından sonra iki bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölüm; oyun ve oyunun tarihi gelişimi, önemi, amacı, oyunda ebc ve ebe seçimi, oyunların sınıflandırılması, doğal oyuncaklar ve malzemeler, oyun yerleri, oturma odaları ve seyirlik oyunlar. İkinci bölüm; Palu`da oynanan geleneksel yetişkin ve çocuk oyunları.
Bu oyunları yapılarına, özelliklerine, çeşitlerine, oynama zamanlarına oyun yerlerine, oynayanların cinsiyetine ve yaşlarına, oyun içinde kullanılan araçların türüne göre bir ayırım yapmadan alfabetik olarak sıraladık. Kitabımızın sonunda ise metin içinde italik gösterilen Palu ağzına ait kelime ve deyimler ile birlikte sözlü ve yazılı kaynaklara yer verilmiştir.
Bu çalışma aynı zamanda mahalli bir bölgeye ait bir çalışma olduğu için metin içinde mahalli ağız yani Palu ağzı ve kelimeleri kullanılmıştır. Palu ağzında Türkî cumhuriyetlere ait pek çok eski Türkçe kelimelerinin kullanımı yanında birçok bakımından Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini de gösterir.

(Tanıtım Bülteninden)